Zo’n 25 kilometer van de stad Utrecht ligt Culemborg, een middeleeuws vestigstadje in de westelijke hoek van Gelderland. Dit is de grootste provincie van Nederland, maar het wordt nog altijd mondjesmaat ontdekt. Natuurlijk kennen we de Veluwe, maar deze streek biedt nog veel meer. Laat Culemborg nu een goed voorbeeld hiervan zijn.
Culemborg is een stad met een rijke geschiedenis dat teruggaat naar de middeleeuwen. Het functioneerde toen als een centrale marktstad voor de boeren uit de omgeving. In de veertiende eeuw ontving Culemborg de titel ‘Vrijstad’. Dit betekende dat de stad een eigen set wetten en regels kon maken en geen onderdeel uitmaakte van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Deze vrije status trok niet alleen handelaren aan, maar ook armoedig volk met schulden. De oude uitdrukking ‘Naar Culemborg gaan’ betekende dan ook dat je failliet was. Geen zorgen, mijn bezoek aan Culemborg had niets met mijn financiën te maken. Ik bezocht het historische Culemborg op uitnodiging van de Gelderse Streken en bracht er een kort dagje door. In dit artikel deel ik mijn tips voor deze Gelderse stad.
Zien: monumentaal Culemborg
Wist jij dat Culemborg meer dan honderd rijksmonumenten telt? De beste manier om dit te ontdekken, is met een rondwandeling door de oude binnenstad. Begin bij de veertiende-eeuwse Lanxmeerpoort, ook wel bekend als de Binnenpoort. Oorspronkelijk kende Culemborg maar liefst zeven stadspoorten, maar dit is de enige die overgebleven is. Bovenop deze poort zie je de Papklok. Iedere avond luidde de klok om 21.50 uur als waarschuwing dat de poort om tien uur sloot. Was je niet op tijd binnen, dan sliep je een nachtje buiten de stadsmuren. Waarom de naam ‘papklok’ vraag je je af? De inwoners namen graag nog een bordje warme pap voor het slapen gaan.
Vanaf de Lanxmeerpoort loop je via het zestiende-eeuwse stadhuis op de Oude Vismarkt naar het pittoreske Pietergasthuis, te herkennen aan het mooie trapgeveltje. Dit huisje is een restant van het gasthuis en bood onderdak aan de arme reizigers en zorg voor de zieken. Persoonlijk vond ik dit één van de meest karakteristieke gebouwen in Culemborg!
Vanaf het gasthuis is het een paar honderd meter lopen naar Museum de Groene Schuur. Het is nu moeilijk om voor te stellen, maar ooit stond hier het Kasteel van Culemborg. Het werd in 1672 verwoest door de Fransen. Nu herinneren een aantal muurresten nog aan het middeleeuwse bouwwerk. Even verderop vind je de voormalige Joodse synagoge. Omdat Culemborg een vrijstad was, woonde er in de negentiende eeuw een kleine honderdtal Joden in de stad. Na de Tweede Wereldoorlog is hier helaas maar weinig van overgebleven. In de jaren tachtig is de synagoge omgedoopt tot een gereformeerde kerk.
Tip: ga mee met één van de gratis stadswandelingen (duur: 1,5 uur) van de Stadsgidsengroep Culemborg. De wandelingen vertrekken iedere eerste zaterdag van de maand om 11.00 uur bij het Elisabeth Weeshuis Museum.
Doen: ontdek het wezenverhaal van Culemborg
Culemborg is niet alleen een monumentale stad, het was ook een stad met goede initiatieven. Zo werd hier het eerste weeshuis van Nederland gesticht: het Elisabeth Weeshuis. Opgericht in 1560 in nalatenschap van vrouwe Elisabeth van Culemborg. Het was een gigantisch weeshuis dat tot aan 1952 onderdak bood aan ruim 600 wezen. De toelatingseisen waren streng. Was je ziek of ouder dan 17 jaar, dan kwam je bijvoorbeeld niet binnen. Het weeshuis is vandaag de dag omgedoopt tot interactief museum waar je de verschillende kamers kan bezoeken: de meisjesslaapzaal, de moederkamer (met kijkgat naar de slaapzaal!) en de protectorenkamer waar alle beslissingen werden genomen. Het museum besteedt niet alleen aandacht aan de wezen van vroeger, maar ook aan de wezen van nu. Nog altijd zijn er wereldwijd miljoenen wezen en halfwezen (kinderen die één ouder verloren zijn).
Het Elisabeth Weeshuis Museum vind je aan de Herenstraat 29. Een toegangskaartje voor volwassenen is € 7,50 per persoon.
Proeven: Italiaans in de Gelderlandfabriek
Sinds dit jaar (2016) geopend voor publiek en nu al een hit: de Gelderlandfabriek. Een toffe hotspot in Culemborg met haar eigen geschiedenis. Begonnen als een negentiende-eeuwse locomotiefloods, vanaf 1936 dienst gedaan als Meubelfabriek Gelderland en eind jaren negentig herontdekt door een aantal creatieve koppen. Zo werden de fabriekers geboren: een groep kunstenaars en ontwerpers die werkruimtes en studio’s huren in de fabriek. Dankzij subsidie van de provincie Gelderland heeft de creativiteit alleen maar kunnen groeien. In april 2016 is de Gelderlandfabriek open gegaan voor publiek en worden er theatervoorstellingen en exposities georganiseerd. Zo heb je iedere derde zondag van de maand Jam, Jazz & Pizza waarbij jong talent de kans krijgt zich te presenteren. En mocht je je afvragen waar die pizza vandaan komt: dit wordt vers gebakken bij het restaurant Una Volta dat gevestigd is in dezelfde fabriek. Op 1 april 2016 opende dit Italiaanse restaurant de deuren en sindsdien is het een regelrechte hit. En terecht, Una Volta is echt een toffe plek met goed eten en een industrieel tintje. Een aanrader om een dagje Culemborg mee af te sluiten!
De Gelderlandfabriek ligt naast het NS station Culemborg (adres: Stationsweg 7). Het restaurant Una Volta is dagelijks geopend van 11.00 uur tot 21.00 uur.
Disclaimer: ik bezocht Culemborg op uitnodiging van de Gelderse Streken.
4 Comments
Leuk, Culemborg ziet er sfeervol en mooi uit. Ik heb nooit overwogen om de stad te bezoeken, maar zo te zien is het zeker wel de moeite waard!
Hoi Marcella! Culemborg is leuk, dus als je in de buurt bent dan moet je zeker even langsgaan. Vooral de Gelderlandfabriek vond ik een dikke aanrader 🙂
Oh ik ga ook snel een keertje naar Culemborg! Wat een mooi stadje (en ook dat dus ‘just around the corner’). Leuk om te lezen Esther!
Hai Laura! Bedankt voor je reactie 🙂 Inderdaad, voor jou lekker om de hoek. Ik vond Culemborg een verrassend leuke stad, dus als je in de buurt bent, moet je zeker langsgaan!